Nhiều bạn có thể ngạc nhiên hoặc đôi khi là bị sốc với văn hóa Tiền bối – Hậu bối “senpai / kohai” ở Nhật Bản. Nó khác với quan hệ “cấp trên/cấp dưới” nhưng cũng có sự phân cấp nhất định.
Trong bài viết này, chúng tôi sẽ giới thiệu về văn hóa “senpai – kohai” đặc trưng trong xã hội ở Nhật Bản và giải thích vai trò tương ứng của chúng. Biết được điều này có thể giúp bạn giao tiếp thuận lợi hơn với người Nhật.
“Senpai và Kohai” là gì?
Tại sao Nhật Bản lại có văn hóa senpai và kohai? Chúng tôi sẽ giới thiệu bối cảnh đằng sau sự ra đời và văn hóa của nó.
Bối cảnh của văn hóa Senpai và Kohai
Người ta nói rằng nền tảng của văn hóa senpai và kohai ở Nhật Bản xuất phát sự truyền dạy của Nho giáo ở Trung Quốc. Nó có năm quy tắc cơ bản được gọi là ngũ luân “五倫 (Gorin)” mà mọi người phải làm theo.
- Đạo cha con “父子の親(fushin no shin)”: Cha phải từ, con phải hiếu
- Đạo quân thần “君臣の儀(kun shin no gi)”: Nhà vua sai khiến bề tôi thì dùng lễ, bề tôi phụng sự nhà vua thì giữ đạo trung.
- Đạo vợ chồng “夫婦の別 (fū fu no betsu)”: Người chồng có vai trò của người chồng và người vợ có vai trò của người vợ, mỗi người có vai trò riêng trong gia đình.
- Đạo huynh đệ “長幼の序(chōyō no jo)”: Người nhỏ tuổi phải kính trọng và vâng lời người lớn tuổi.
- Đạo bằng hữu “朋友の信(hō yū no shin)”: Bạn bè (bằng hữu) phải đoàn kết tin tưởng lẫn nhau.
Văn hóa senpai – kohai được cho là bắt nguồn từ Đạo huynh đệ “長幼の序”. Nó không chỉ đơn giản là thể hiện sự kính trọng những người lớn tuổi hơn mà đồng thời người lớn hơn cũng phải quan tâm, trân trọng người nhỏ hơn. Tức là có một trật tự rõ ràng trong mối quan hệ giữa hai người.
Trước hết ta cần hiểu rõ ý nghĩa của Senpai và Kohai. Senpai nếu chuyển sang từ Hán Việt sẽ có nghĩa là Tiền Bối chỉ những người đàn anh đi trước còn Kohai là Hậu Bối – đàn em theo sau.
Senpai và Kohai được xác định theo tuổi
Ở Nhật, các hoạt động trong câu lạc bộ của trường là ví dụ nổi bật nhất trong việc thể hiện văn hóa “senpai và kohai” được xác định theo độ tuổi.
Các trường học Nhật Bản có một hoạt động câu lạc bộ được gọi là “部活 (bukatsu).” Mối quan hệ giữa tiền bối và hậu bối trong sinh hoạt câu lạc bộ có thể nói là mối quan hệ thứ bậc đầu tiên cần trải nghiệm đối với trẻ em. Mối quan hệ này sẽ tiếp tục kể cả sau khi tốt nghiệp ra trường và trở thành một sự liên kết lâu dài tiếp tục theo tuổi tác.
Không chỉ sinh hoạt câu lạc bộ, đôi khi senpai và kohai có mối quan hệ chỉ vì họ học cùng trường khi lên đại học hoặc trong giới kinh doanh.
Senpai và Kohai được xác định bởi số năm kinh nghiệm
Bên cạnh tuổi tác, có những yếu tố khác quyết định senpai và kohai: Sự khác biệt về số năm kinh nghiệm.
Ví dụ, những người gia nhập công ty sớm là senpai và những người gia nhập muộn hơn là kohai. Đây là mối quan hệ senpai-kohai được xác định bởi độ dài kinh nghiệm, bất kể tuổi tác.
Tuy nhiên, ở đây cũng vẫn có ảnh hưởng của tuổi tác. Nếu senpai có nhiều năm kinh nghiệm nhưng tuổi tác lại trẻ hơn kohai, thì senpai sẽ sử dụng kính ngữ hoặc thể hiện sự tôn trọng đối với kohai trong cách giao tiếp.
Điều này có xu hướng được nhìn thấy ngay cả khi mối quan hệ thứ bậc rõ ràng như sếp và cấp dưới. Nếu sếp của bạn trẻ hơn và cấp dưới của bạn lớn tuổi hơn, sếp của bạn có thể dùng những lời lẽ tôn trọng dành cho cấp dưới của mình.
Điều này sẽ khiến chúng ta dễ cảm thấy bị loạn và rắc rối và không biết phải sử dụng thái độ, ngôn từ như thế nào trong giao tiếp hằng ngày. Bạn hãy xem ví dụ sau đây để hiểu rõ hơn:
Mối quan hệ Senpai-Kohai theo độ tuổi > Mối quan hệ Senpai-Kohai theo năm kinh nghiệm > Mối quan hệ giữa cấp trên và cấp dưới
Tất nhiên, không phải tất cả người Nhật đều có xu hướng thực hiện đúng theo điều này. Ngay cả khi bạn “lớn tuổi hơn và có nhiều năm kinh nghiệm”, một số người vẫn coi trọng mối quan hệ giữa cấp trên và cấp dưới hơn. Có rất nhiều người sử dụng những từ kính ngữ để giao tiếp lịch sự với mọi người dù họ ở bất kỳ vị trí nào.
Làm theo cách này thì những người nước ngoài như chúng ta sẽ có thể không cần phải bối rối khi quan sát, giao tiếp trong các mối quan hệ con người xung quanh.
Vai trò của Senpai
Sau đây chúng tôi sẽ giới thiệu những vai trò mà senpai chủ yếu thường phụ trách.
Hướng dẫn và Giáo dục Kohai
Đối với hoạt động của câu lạc bộ, người tiền bối có vai trò là người dạy và giáo dục hậu bối về các nội quy, quy ước của hoạt động câu lạc bộ. Và đối với công việc, thì họ sẽ chỉ dạy nội quy nơi làm việc và cách tiến hành công việc.
Khi một người mới tham gia các hoạt động của câu lạc bộ hoặc mới bắt đầu làm việc ở một công ty, họ sẽ không biết gì cả. Nếu có senpai hướng dẫn họ, anh ấy / cô ấy sẽ rất biết ơn và tôn trọng senpai trong thời gian dài.
Vì các công ty lớn của Nhật Bản tuyển dụng sinh viên mới tốt nghiệp ngay khi họ vừa ra trường, bạn có thể dễ dàng tìm thấy nhiều senpai đã gia nhập công ty vào năm trước. Các kouhai có thể cảm thấy yên tâm khi có những người ở cùng độ tuổi và năm kinh nghiệm ở cùng một nơi làm việc. Và đối với các senpai, hướng dẫn, chỉ dạy kohai sẽ là một bước phát triển trong sự nghiệp của họ.
Việc tuyển dụng tập thể một số lượng nhất định các sinh viên mới ra trường là một nét văn hóa độc đáo ở Nhật Bản và nó có rất nhiều lợi thế.
Chăm sóc Kohai
Không chỉ trong các công việc chung của tập thể, công việc, senpai đôi khi cũng chăm sóc kohai trong đời tư. Vai trò của senpai là lắng nghe những lo lắng về công việc của kohai và đưa ra lời khuyên, nhưng họ cũng hỗ trợ tài chính và hỗ trợ cuộc sống của kohai nếu cần thiết.
“Hỗ trợ tài chính” nghe qua có vẻ cường điệu, nhưng thực tế phổ biến nó chỉ là “đãi kohai một bữa ăn.”
Ở Nhật có quan niệm rằng khi senpai và kohai đi ăn, senpai sẽ trả tiền. Không có nghĩa là tất cả mọi người đều phải làm điều đó, nhưng nhiều senpai thường sẵn sàng cho việc đó.
Điều này cũng bị ảnh hưởng rất nhiều bởi các nghệ sĩ giải trí và vận động viên. Những người giải trí kể những câu chuyện rằng họ mua thứ gì đó đắt tiền cho kohai của họ trên TV. Ngoài ra còn có các tình tiết, chẳng hạn như vận động viên trả tiền cho bữa ăn của các cầu thủ trẻ hơn bất kể thu nhập, các nghệ sĩ giải trí trả tiền cho bữa ăn của những người có tuổi nghề ngắn hơn bất kể tuổi tác, v.v.
Bởi vậy, do tác động một phần không nhỏ từ các chương trình truyền hình mà hình thành nên vai trò chăm sóc kohai mà các senpai cần đảm nhiệm.
Vai trò của Kohai
Tiếp theo, chúng tôi sẽ giới thiệu vai trò của kohai. Có ba vai trò chính.
- Quan tâm, chăm sóc Senpai
- Đền đáp Senpai
- Đối xử với Kohai như Senpai đối với mình
Tất cả đều xuất phát từ sự tôn trọng dành cho senpai.
Chăm sóc Senpai
Nếu ở nơi làm việc, bạn sẽ hỗ trợ senpai trong công việc, còn nếu bạn trong cuộc sống riêng, bạn sẽ chăm sóc senpai bằng những thứ như nhận vị trí lái xe ô tô. Điều này có thể gần với mối quan hệ thầy trò hoặc một người phục vụ.
Ngay cả khi nhận được hướng dẫn công việc / giáo dục và hỗ trợ tài chính từ các tiền bối của mình, các hậu bối không có gì để trả lại ngay lập tức. Vì vậy, hậu bối sẽ đứng ra làm thay tiền bối từ những điều đơn giản mà mình có thể làm được.
Đền đáp Senpai
Nếu một Kohai trưởng thành từ trong giai đoạn được chăm sóc, chỉ dạy của tiền bối, bằng cách nào đó họ sẽ cố gắng đền đáp người đã giúp đỡ mình. Nó có thể là một sự đền đáp trong công việc hoặc cũng có thể trong đời tư.
Có một cụm từ ở Nhật Bản có nghĩa gần với sự đền đáp này là “仁義を通す (jingi wo tōsu)”. Người ta nói rằng NHÂN NGHĨA “仁義 (Jingi)” cũng xuất phát từ lời dạy của Nho giáo, trong đó NHÂN “仁(jin)” là đạo làm người – Yêu người không lợi riêng mình gọi là nhân; và NGHĨA “義 (gi)” là công lý, làm việc vì người, là quy tắc mọi người nên tuân thủ. Vì vậy việc Đền đáp Senpai được coi là một hành động nhân nghĩa mà Kohai nên làm, phải làm.
Đối xử với Kohai như Senpai đối với mình
Cho đến phần này, chúng tôi đã giới thiệu tới bạn đọc một số trách nhiệm mà kohai phải làm để đền đáp lòng tốt đối với senpai của họ, nhưng thực tế thì senpai không mong đợi những điều đó nhiều như vậy.
Điều họ mong đợi hơn là kohai cũng làm như vậy với các kohai sau này. Nó đã làm cho văn hóa senpai-kohai được duy trì, gắn kết và nó đã trở thành một nét văn hóa đặc trưng ở Nhật Bản ngày nay.
Văn hóa Senpai-Kohai có thể khó hiểu đối với người nước ngoài. Tuy nhiên, có thể nói rằng việc tiếp tục truyền tải tinh thần thiện chí, không chỉ là các mối quan hệ thứ bậc và hỗ trợ tài chính, đã dẫn đến sự phát triển của tính cách coi trọng sự lịch sự đặc trưng riêng của con người Nhật Bản.
Tổng kết
Hệ thống Senpai-kohai là một nét văn hóa liên quan đến tính cách của người Nhật. Bởi vì Nhật Bản là một quốc đảo với ít người nhập cư, do đó văn hóa này được cho là có chức năng tăng cường mối quan hệ nội bộ và có thể đã tạo ra một phong cách Nhật Bản độc đáo.
Bạn có thể cảm thấy thú vị hoặc kỳ lạ khi quan sát môi trường của senpai và kohai xung quanh bạn. Tìm hiểu mối quan hệ của họ sẽ giúp bạn giao tiếp thuận lợi hơn với người Nhật.
